بررسی باورها و عقاید عامیانه در سفرنامه ابن بطوطه

نکته یابان و ژرف اندیشان، طی سفرهای خود به ثبت دیده ها و شنیده ها و تجارب خود، درباره ی مسائل گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، جفرافیایی، تاریخی و. . . می پردازند و سفرنامه های ارزشمندی از خود به یادگار می گذارند. این سفرنامه ها ما را در شناخت فرهنگ، آداب و رسوم، موقعیّت اجتماعی و سیاسی و جغرافیایی سرزمین ها و ملل گوناگون یاری می کنند. برخی از این سفرنامه ها علاوه بر اینکه حاوی اطّلاعات سودمندی هستند، از نظر معرّفی فرهنگ عامّه ی یک قوم و ملّت از اهمّیت ویژه ای برخوردارند. فرهنگ عامّه میراث کهنی است به گستردگی طول حیات نیاکان ما که سازندگان آن نامعلوم است. این فرهنگ در طول تاریخ بطور شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. در واقع فرهنگ عامّه بازتاب زندگی فرهنگی، آداب و رسوم، اعتقادات و باورهای یک قوم و ملّت است که با پیشرفت جوامع بشری متحوّل و دگرگون می شود و برخی از فرهنگ ها و باورها و اعتقادات، علاوه بر تغییر و تحّول در گذر زمان دچار نسیان و فراموشی می شود. سفرنامه ی ابن بطوطه که حاصل زحمت و تحمّل درد و رنج سفر سی ساله ی اوست، اثر بسیار ارزشمندی است که هدف از نگارش آن روشنگری خوانندگان بوده است. ابن بطوطه می خواسته از راه بیان کردن دیده ها و شنیده ها و تجارب شگفت انگیز خود، خوانندگان را با آداب و رسوم، فرهنگ و اعتقاد و باورهای سرزمین های گوناگون این کره ی خاکی آشنا سازد. ابن بطوطه مورّخ و نویسنده نیست ولی در اثر ارزشمندش گوشه هایی از عناصر باورها و عقاید عامیانه را به تصویر کشیده که پرداختن به آن خالی از فایده نخواهد بود. دقّت نظر، واقع بینی، توصیف های بسیار زیبا و بی نظیر، صداقت در کلام، عدم جانبداری در معرفی مذاهب و ادیان و فرهنگ ها، سفرنامه ی او را در زمره ی یکی از بهترین و جالب توجّه ترین سفرنامه ها درآورده است. سفرنامه ی ابن بطوطه از دو جهت قابل تأمّل است. نخست اینکه دامنه ی سفرهای ابن بطوطه بسیار گسترده است و به کشورهای متعدّدی از قاره ی آسیا، اروپا و آفریقا سفر کرده و طبیعی است که چه اندازه شاهد تنوّع و تعدّد فرهنگی، قومی و قبیله ای و مذهبی ملّت ها بوده است. دوّم این که سفرنامه ی ابن بطوطه آیینه ای از آداب و آیین ها، وضعیّت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سرزمین های گوناگون به ویژه سرزمین های اسلامی است.